Przez wiele lat bisfenol A istniał w powszechnej świadomości jako związek praktycznie nieszkodliwy. Badania, podjęte w kierunku jego oddziaływania na ludzki i zwierzęcy organizm, potwierdziły jednak przypuszczenia naukowców na temat jego toksycznych właściwości. Okazało się bowiem, że może na różne sposoby migrować do jego wnętrza z żywności, napojów, kosmetyków i innych przedmiotów codziennego użytku. Mnóstwo kontrowersji budzi także bisfenol A w wodzie. Skąd się w niej bierze? Dlaczego jest szkodliwy? Jak można się przed nim uchronić?
Co to jest bisfenol A, czyli krótka lekcja chemii
Bisfenol A (BPA, dian, 2,2-di(4?-hydroksyfenylo)propan, difenylopropan) to, należący do grupy fenoli, organiczny związek chemiczny o wzorze sumarycznym C15H16O2 i masie cząsteczkowej 228,28. W 1891 r. jako pierwszy otrzymał go rosyjski chemik Aleksander Dianin na drodze syntezy acetonu i dwóch cząsteczek fenolu.
Bisfenol A w wodzie rozpuszcza się słabo, za to dobrze w produktach żywnościowych zawierających tłuszcz i cukier. Ponieważ jego cząsteczka przypomina w budowie żeński hormon płciowy – estrogen, BPA może się łączyć z receptorami estrogenu w organizmie zaburzając tym samym funkcjonowanie gospodarki hormonalnej.
Zastosowanie bisfenolu A
Niepohamowany rozwój technologii, a także stale rosnące zapotrzebowanie na tworzywa sztuczne mające szerokie zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu, spowodowały lawinowy wzrost zainteresowania bisfenolem A. Związek szybko stał się surowcem do produkcji tworzyw poliwęglanowych oraz żywic epoksydowych i specjalistycznych. Końcowe zastosowania poliwęglanów obejmują natomiast rozmaite folie, wyroby elektryczne, elektroniczne nośniki danych oraz sprzęt gospodarstwa domowego, w tym akcesoria, butelki na wodę i pojemniki na żywność. Żywice epoksydowe używa się z kolei do produkcji powłok ochronnych w samochodach, kontenerach, czy w różnego rodzaju konstrukcjach architektonicznych. BPA znajduje także zastosowanie w produkcji fenoplastów, żywic fenolowych i nienasyconych poliestrów, polichlorku winylu oraz papieru termicznego.
W 1970 r. na świecie wytworzono 45 ton bisfenolu A, natomiast w 2004 r. jego produkcja wynosiła już 3 miliony ton! BPA znalazł się tym samym w butelkach, zabawkach, szczoteczkach do zębów, a także w powłokach wyściełających wnętrza puszek.
Regulacje Europejskiej Agencji Chemikaliów
Działająca na rzecz bezpiecznego stosowania chemikaliów, Europejska Agencja Chemikaliów (ECHA) stworzyła tak zwaną listę kandydacką, która obejmuje związki wzbudzające szczególnie duże obawy w kontekście ich potencjalnej szkodliwości. Substancje chemiczne umieszczone na tej liście mogą zostać uznane za związki podlegające procedurze udzielania zezwoleń. Wśród nich znalazł się bisfenol A.
Producenci, dostawcy, a także importerzy wyrobów zawierających potencjalnie szkodliwe substancje chemiczne mają, w związku z listą kandydacką, pewne zobowiązania prawne. W praktyce oznacza to, że każdy dostawca produktów, które zawierają związek chemiczny z listy kandydackiej, w ilości powyżej 0,1% (stężenie wagowe) musi poinformować o tym fakcie konsumentów (na ich życzenie).
Używanie bisfenolu A jest obecnie zakazane w Korei, Japonii, Kanadzie i w niektórych stanach USA. Zainteresowanie BPA, a tym samym nacisk na uznanie tego związku za toksyczny szczególnie wzrosło w 2010 roku. To właśnie wtedy opublikowano wyniki 4-letniej analizy dowodzącej, że 91% populacji Kanady ma w swoim organizmie śladowe ilości BPA. Rok później w Unii Europejskiej wprowadzono zakaz stosowania tego związku do produkcji butelek dla niemowląt i dzieci.
Wpływ BPA na zdrowie człowieka
Już od pewnego czasu, zarówno w czasopismach naukowych, jak i w codziennej prasie pojawiają się doniesienia na temat szkodliwego wpływu BPA na organizm ludzki. W podwyższonej temperaturze lub na skutek uszkodzenia opakowania, bisfenol A może z niego przenikać do żywności, napojów czy kosmetyków. Niepokojący jest natomiast fakt, że badania nad możliwością migracji bisfenolu A do produktów rozpoczęto już po tym, jak związek został wprowadzony do rutynowych zastosowań.
Testy naukowe potwierdziły, że BPA działa szkodliwie na układ rozrodczy, wywołuje zaburzenia płodności i może być przyczyną wielokrotnych poronień. W niektórych przypadkach powoduje przedwczesne pokwitanie i problemy z tarczycą, drażni drogi oddechowe, szkodzi oczom i nasila reakcje alergiczne. Według niektórych źródeł, bisfenol A w wodzie i pożywieniu zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na raka piersi i prostaty. Na toksyczne działanie tego związku w szczególności są narażone dzieci.
Czy istnieje bezpieczna dawka BPA? Do roku 2015 r. EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) podawał, że dzienna tolerowana dawka dla bisfenolu A wynosi 50 µg/kg masy ciała. Po tym roku, kiedy światło dzienne ujrzały wyniki kolejnych badań, wartość tej dawki obniżono na 4 µg/kg masy ciała. Okazuje się jednak, że i ta liczba jest mocno niedoszacowana. Przeprowadzone między innymi w USA i Kanadzie analizy dowodzą, że wystarczy ekspozycja rzędu 0,025 µg/kg masy ciała, aby spowodować trwałe modyfikacje w narządach płciowych u rozwijającego się płodu, a także zmiany w tkance piersiowej u myszy.
Jak bisfenol A może się dostać do organizmu?
Bisfenol A dostaje się do naszego organizmu wielotorowo, zazwyczaj przez układ pokarmowy w wyniku migracji związku z opakowań plastikowych i puszek do żywności. Szczególnie duże przenikanie BPA następuje, gdy opakowanie zostanie porysowane lub uszkodzone w inny sposób, albo zostanie umieszczone w wysokiej temperaturze (np. podgrzewanie posiłku w plastikowym opakowaniu w mikrofalówce, gotowania ryżu w woreczku).
Bisfenol A wykryto w dymie papierosowym, ale poprzez układ oddechowy wchłaniają go przede wszystkim pracownicy zakładów przemysłowych produkujących tworzywa sztuczne, farby, lakiery, kleje, a także papier do kas fiskalnych. Przez skórę BPA dostaje się do organizmu na przykład w wyniku dotykania paragonów. Stężenie BPA w paragonach może być nawet 250-1000 razy większe niż w żywności. Jego przenikalność przez skórę wynosi dodatkowo aż 46%, dlatego na kontakt z bisfenolem A najbardziej narażone są kasjerki.
BPA w wodzie pitnej i w jedzeniu – co to oznacza dla Ciebie?
Najlepszym sposobem radzenia sobie z tym problemem jest profilaktyka, czyli unikanie kontaktu z BPA. Aby ograniczyć ekspozycję na bisfenol A, zamiast wody butelkowanej warto wybierać uzdatnioną kranówkę. W tym kontekście doskonale poradzi sobie filtr kuchenny wykorzystujący proces ultrafiltracji lub system odwróconej osmozy.
Membrana ultrafiltracyjna usuwa cząsteczki o wielkości do 0,1 mikrona, natomiast membrana osmotyczna oczyszcza wodę z dokładnością do pojedynczych jonów. Wiedzę na temat tej metody filtracji można sobie odświeżyć czytając artykuł: Odwrócona osmoza jako proces. O tym jak działa ta metoda posłuchasz w zamieszczonym poniżej materiale filmowym.
Filtry kuchenne już od dawna uchodzą za świetną alternatywę wody sprzedawanej w plastikowych butelkach. Są bardziej ekologiczne, oszczędne i skuteczne. Na bieżąco dostarczają czystą i świeżą wodę pozbawioną zanieczyszczeń fizykochemicznych, a nawet mikrobiologicznych.
Jakie filtry kuchenne sprawdzą się najlepiej?
Z dostępnych na rynku filtrów kuchennych z ultrafiltracją często polecam serię Ecoperla Profine POU, obejmującą dwa urządzenia: Ecoperla Profine POU 2 oraz Ecoperla Profine POU 3. W obu przypadkach membrana ultrafiltracyjna została połączona z wkładem węglowym, który pozwala doszlifować właściwości organoleptyczne wody. Największą zaletą tych urządzeń jest świetna wydajność na poziomie nawet do 10 000 litrów wody.
Odwrócona osmoza to kolejny filtr kuchenny, dla którego bisfenol A w wodzie nie stanowi żadnego problemu. W porównaniu do ultrafiltracji, systemy odwróconej osmozy są nie tylko znacznie dokładniejsze, ale też dostępne w wielu wariantach do wyboru. Przeczytaj: Osmoza bez zbiornika, czy ze zbiornikiem – co wybrać?
Ponieważ popularność odwróconej osmozy stale rośnie, warto mieć rozeznanie w urządzeniach, które są aktualnie dostępne na rynku. Tylko w naszym sklepie internetowym można znaleźć wiele interesujących propozycji, w tym filtr kuchenny – odwrócona osmoza Atlas Filtri OASIS DP Sanic, Ecoperla Rosa, Ecoperla Revo i wiele innych.
Chciałbym też zwrócić uwagę na to, że systemy odwróconej osmozy od polskiej marki Ecoperla posiadają specjalne oznaczenie Think Green with Ecoperla. Więcej na jego temat pisałem tutaj: Think Green with Ecoperla – eko inicjatywa w każdym domu!
Wielorazowe, ekologiczne butelki na wodę bez BPA
Jeśli zastanawiasz się, w jaki sposób przechowywać filtrowaną wodę, kiedy wychodzisz z domu, odpowiedzią są butelki wielorazowe od Ecoperla. Recenzje tych produktów znajdziesz poniżej:
Obie butelki są całkowicie wolne od BPA. Do ulubionego napoju nie przedostają się też szkodliwe ftalany, ani mikroplastik. Dlaczego warto? Pisałem już o tym w artykule: Nie daj się nabić w butelkę! Co warto wiedzieć o wodzie w butelkach? Decydując się na używanie wielorazowej butelki zadbasz też przy okazji o prawidłową podaż wody. Przeczytaj koniecznie: Nawodnienie organizmu w czasie upałów – co warto wiedzieć?
Zastanawiasz się jak uzdatniać wodę? Zapytaj eksperta!
Skuteczna ochrona przed nadmierną ekspozycją na BPA, czy usuwanie z wody groźnych zanieczyszczeń (zarówno chemicznych, jak i fizycznych) to ogromne wyzwanie dla współczesnych inżynierów i technologów. Ponieważ poszczególne metody czasem mocno się od siebie różnią, ich dobór warto zostawić ekspertom. Jeśli nie wiesz, od czego zacząć lub masz wątpliwości w kwestii zakupu filtra do wody, zachęcam do kontaktu. Pomogę Ci za darmo! Zapraszam także do regularnego zaglądania na naszego bloga, gdzie każdego tygodnia publikujemy nowe materiały z zakresu metod uzdatniania wody i nie tylko.
Jednym słowem z BPA albo jego innych wariantów jak BPF czy BPS nie da sie całkowicie usunąć z życia. Poza tym z tego co wiem, to termin przydatności na butelkach plastikowych nie dotyczy zawartości na samych butelek. Więc też nasuwa się pytanie czy produktów plastikowych nie należy wymieniać co jakiś czas. Do tego puszki są tym wyścielane, ponieważ trzeba czymś wyizolować aluminium od żywności. No i paragony. Do tego jeszcze dochodzi oznaczenie BPA free, które raczej nie jest dobre, bo raczej zawiera BPF lub BPS.
BPA to trucizna. Odkąd wiem o jego istnieniu całkowicie zrezygnowałam z foliowych woreczków do gotowania ryżu i kaszy i foliowych rękawów do pieczenia mięsa. Nie wierzę, że już nie dodają tego związku do produkcji tworzyw.
Choć picie wody z plastikowych butelek jest powszechne i przez wielu uważane za najzdrowsze rozwiązanie, to właśnie trzeba pamiętać, że do produkcji butelek jednorazowych PET często używa się tworzyw sztucznych z bisfenolem A (BPA). W tym przypadku najlepszym rozwiązaniem jest filtrowanie wody w domu. Nie ma innego wyjścia.
Jako praktykujący chemik uważam, że nie powinno się dopuszczać ŻADNYCH produktów zawierających ten związek. To trucizna dla wszystkich organizmów żywych i co jest najgorsze – nie wiemy jeszcze wszystkiego na jej temat. Cieszę się, że przynajmniej tutaj o tym piszecie.