Farmaceutyki w wodzie to problem na skalę globalną. W celu skutecznego usuwania farmaceutyków z wód i ścieków stosuje się aktualnie chlorowanie, ozonowanie i metody biologiczne, a w warunkach domowych najlepiej sprawdzają się procesy membranowe i filtracja z wykorzystaniem węgla aktywnego.
Spis treści:
- Farmaceutyki w wodzie – co warto wiedzieć?
- Skąd biorą się farmaceutyki w wodzie?
- Technologie usuwania farmaceutyków z wody
- Usuwanie farmaceutyków z wody – przegląd urządzeń
- Farmaceutyki w wodzie a kwestie prawne
- Jak usunąć farmaceutyki z wody – podsumowanie
Farmaceutyki w wodzie i ściekach – co warto wiedzieć?
Próbując znaleźć odpowiedź na pytanie jak usunąć farmaceutyki z wody, warto przede wszystkim zrozumieć istotę całego problemu. Na przestrzeni kilku ostatnich dekad ilość farmaceutyków w ściekach oraz wodzie pitnej znacząco wzrosła. Winą za ten stan rzeczy obarcza się przede wszystkim dynamiczny rozwój sektora farmaceutycznego, który według GUS jest liderem w zakresie innowacji produktowych i wyprzedza pod tym względem produkcję komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych. Rośnie tym samym produkcja leków i suplementów, które na różne sposoby trafiają do środowiska.
Choć uzdatnianie wody dla przemysłu farmaceutycznego przebiega wieloetapowo z wykorzystaniem różnych specjalistycznych metod, usuwanie farmaceutyków ze ścieków poprodukcyjnych nie budzi już takiego zainteresowania światowych koncernów. Pierwsze badania na skalę globalną związane z obecnością pozostałości leków w wodzie przeprowadzono w 1981 roku, natomiast w Europie dopiero 1998 roku na terenie Niemiec. Podczas analizy pobranych próbek wykryto w nich liczne związki chemiczne będące składnikami popularnych leków przeciwbólowych, psychotropowych, przeciwzapalnych, a nawet hormonalnych. W próbkach ścieków i wód powierzchniowych znaleziono również antybiotyki. Te poniekąd zaskakujące dane doprowadziły do uruchomienia podobnych badań na całym świecie.
Europejska Agencja Ochrony Środowiska informuje, że ilość farmaceutyków oraz środków ochrony osobistej, które co roku trafiają do środowiska, jest porównywalna z rocznym zużyciem pestycydów.
Choćby dlatego warto filtrować wodę przeznaczoną do celów spożywczych. Z drugiej strony, dobór odpowiedniej metody uzdatniania nie zawsze wydaje się oczywisty. W tej kwestii lepiej poznać opinię specjalisty.
Jakie farmaceutyki są najczęściej wykrywane w wodzie?
Na podstawie wyników badań publikowanych w polskiej literaturze naukowej widać wyraźnie, że farmaceutyki wykrywane w wodzie to zazwyczaj niesteroidowe leki przeciwzapalne (naproksen, ibuprofen, diklofenak, paracetamol, ketoprofen), antybiotyki (erytromycyna, ciprofloksacyna, klarytromycyna), hormony (estradiolestron, etinyloestradiol), leki psychotropowe (diazepam), beta-blokery (atenolol, metaprolol, propranolol), leki przeciwdrgawkowe (primidon, karbamazepina), a także preparaty cytostatyczne (5-FU, vicristin, etoposid, cis platyna). Statystyczny Polak zużywa rocznie ok. 30 opakowań różnego rodzaju leków.
Do wody i ścieków coraz częściej trafiają jodowe środki kontrastowe, podawane pacjentom przed tomografią i rezonansem magnetycznym. Ponieważ ludzki organizm nie metabolizuje takich związków, zostają wydalane w identycznej postaci. Kiedy trafiają do środowiska, mogą powodować duże szkody w lokalnych ekosystemach.
Dlaczego farmaceutyki w wodzie są zagrożeniem?
Obecność pozostałości leków w wodzie to bez wątpienia duże zagrożenie dla środowiska naturalnego. Naturalne i syntetyczne farmaceutyki są akumulowane w ekosystemach, a jednocześnie charakteryzują się bardzo wolnym rozkładem. Należy przy tym pamiętać, że dokładny wpływ poszczególnych związków na organizmy żywe nie w każdym przypadku został do końca poznany i wyjaśniony. W dalszym ciągu naukowcy prowadzą w tym kierunku zakrojone na szeroką skalę badania. Wiadomo natomiast, że farmaceutyki w wodzie:
- Mogą powodować patologiczne zmiany w nerkach oraz skrzelach
- Zaburzają gospodarkę hormonalną ryb i zwiększają ich śmiertelność
- Powodują powstawanie zjawiska lekooporności
- Negatywnie wpływają na mikroorganizmy bytujące w glebie oraz florę wodną (np. algi zielone)
Niebezpieczeństwo może stwarzać zdolność wymiany części materiału genetycznego pomiędzy żywymi bakteriami, a także prawdopodobieństwo pobierania materiału genetycznego w postaci DNA ze środowiska. Odbywa się to poprzez bezpośredni kontakt mikroorganizmów ze zwierzętami bądź przez łańcuch pokarmowy. Dużym zagrożeniem jest w tym przypadku przenoszenie genów oporności ze szczepów, które są patogenami zwierząt na szczepy powodujące zachorowania u ludzi.
Skąd biorą się farmaceutyki w wodzie?
Farmaceutyki pojawiają się w wodzie oczywiście z winy człowieka. Niewielu konsumentów ma świadomość dotyczącą odpowiedniego stosowania i utylizacji leków. Wiele groźnych dla środowiska preparatów trafia do odpadów zmieszanych, a nierzadko do zlewu czy toalety, również w postaci metabolitów razem z moczem, krwią, potem, kałem oraz innymi płynami ustrojowymi. Pozostałe źródła farmaceutyków w wodzie przeznaczonej do celów bytowych to:
- Ścieki odprowadzane z oczyszczalni komunalnych
- Przedostawanie się obornika zwierzęcego do gleb i wód
- Akwakultura, gdzie farmaceutyki są dodawane do paszy dla zwierząt
- Ścieki pochodzące z zakładów produkcyjnych
- Wypas zwierząt gospodarczych
- Rozprzestrzenianie się osadów ściekowych
- Niewłaściwa utylizacja leków na składowiskach skażonych odpadów oraz niewykorzystanych farmaceutyków
Farmaceutyki w polskich wodach
Badania wód pod kątem obecności w nich farmaceutyków odbyły się również w Polsce. W próbkach pobranych wzdłuż rzeki Warty stwierdzono obecność ketoprofenu, ibuprofenu, naproksenu i diklofenaku. W powiecie lubaczowskim przeprowadzono także związaną z utylizacją leków ankietę. Okazało się, że 32% respondentów umieszcza preparaty medyczne razem z innymi odpadami, natomiast 8% ankietowanych wyrzuca leki bezpośrednio do kanalizacji. Podobne wyniki uzyskała w 2010 roku badaczka Wydziału Biologiczno-Rolniczego na Uniwersytecie Rzeszowskim. W tamtym czasie aż 12% ankietowanych nie wiedziało w jaki sposób należy postępować z przeterminowanymi lekami. Niektórzy konsumenci przyznali, że farmaceutyki zakopują w przydomowej działce!
Technologie usuwania farmaceutyków z wody
Zarówno ze względu na czynniki pochodzenia naturalnego, jak i te wytworzone sztucznie, jakość wody pitnej stale ulega pogorszeniu. Podczas gdy, na terenach rolniczych osoby korzystające z własnych ujęć chcą głównie wiedzieć jak usunąć pestycydy z wody, coraz więcej kosnusmentów ma również świadomość, że kranówka może zawierać inne szkodliwe związki chemiczne.
Światowa Organizacja Zdrowia przyjmuje stanowisko, jakoby prawdopodobieństwo zagrożenia niesionego przez farmaceutyki względem ludzi było wciąż bardzo małe. Stężenia poszczególnych substancji są zbyt niskie, aby mogły powodować realne szkody w ludzkim organizmie. Nie zmienia to faktu, że zasugerowano potrzebę monitorowania ich obecności w wodzie przeznaczonej do celów spożywczych. Już niedługo usuwanie farmaceutyków z wody może się bowiem okazać koniecznością.
Choć realne zagrożenie ze strony farmaceutyków w wodzie jest póki co niewielkie, sytuacja zmienia się dynamicznie. Właśnie dlatego polecam filtry kuchenne z systemem odwróconej osmozy lub kolumny węglowe na cały dom. Tylko takie rozwiązanie daje pewność, że woda w kranie pozostaje czysta i zdrowa.
Piotr Pisarski
Aktualnie w celu skutecznego usuwania farmaceutyków z wód i ścieków stosuje się chlorowanie, ozonowanie i metody biologiczne. W warunkach domowych doskonale sprawdzają się procesy membranowe, takie jak odwrócona osmoza i filtracja z wykorzystaniem węgla aktywnego.
Odwrócona osmoza jest procesem membranowym chętnie wykorzystanym w filtrach kuchennych. W Polsce o odwróconej osmozie było głośno już w latach 90., ale od tamtej pory sporo się zmieniło. Producenci dążą obecnie do optymalizacji procesu uzdatniania wody łącząc wysoką wydajność, niski odrzut do kanalizacji oraz niewielki rozmiar samych urządzeń. Systemy odwróconej osmozy dostępne obecnie na rynku to w rzeczywistości zestawy wkładów filtracyjnych, które współpracują z membraną osmotyczną. Każdy z takich etapów wnosi nowe właściwości. W kontekście usuwania farmaceutyków z wody, doskonale sprawdza się połączenie membrany osmotycznej z filtrem węglowym. Pozyskiwana w ten sposób woda jest nie tylko krystalicznie czysta, ale też charakteryzuje się optymalnymi parametrami organoleptycznymi.
Usuwanie farmaceutyków z wody – przegląd urządzeń
Nowoczesne systemy odwróconej osmozy to wielostopniowe urządzenia, które oczyszczają wodę z dokładnością do pojedynczych jonów. W tej kategorii urządzeń na rynku mocno wyróżnia się produkt polskiego producenta Ecoperla Revo. Ten model spodoba się wszystkim fanom nowinek technologicznych. Urządzenie gwarantuje wygodną, prostą i bezproblemową eksploatację. Producent zadbał także o zaawansowane systemy bezpieczeństwa, a do zestawu dołączył designerską wylewkę z wyświetlaczem, który informuje o stanie wkładów filtracyjnych i potrzebie ich wymiany. Jakość wody podawanej do użytkownika oraz praca urządzenia także podlega stałej kontroli.
Wyjątkowe właściwości węgla aktywnego warto również wykorzystać w urządzeniach uzdatniających wodę na cały dom. Kolumny węglowe mogą pracować samodzielnie lub jako jeden z etapów stacji uzdatniania wody, jednak najlepiej sprawdzają się w połączeniu ze zmiękczaczami wody.
Ecoperla Carbotower to wysokowydajne kolumny węglowe, które polecam najbardziej wymagającym użytkownikom. Oprócz pozostałości farmaceutyków, Ecoperla Carbotower usunie również chlor i jego pochodne, dzięki czemu woda stanie się bardziej przyjazna dla skóry podczas kąpieli.
Piotr Pisarski
Farmaceutyki w wodzie a kwestie prawne
Choć od prawie dwudziestu lat w Unii Europejskiej obowiązuje lista substancji oraz zanieczyszczeń, które nie powinny być wprowadzane do środowiska lub ich stężenia muszą być znacznie redukowane (m.in. antybiotyki, hormony steroidowe, dikloflenak), nie istnieją żadne regulacje prawne związane z wprowadzaniem farmaceutyków do środowiska.
UE przeprowadziła szeroko zakrojone konsultacje, w wyniku których w 2019 roku wydano komunikat opisujący „Strategiczne podejście Unii Europejskiej do substancji farmaceutycznych w środowisku”.
Dokument skupia się na zagadnieniach z zakresu lekooporności, odpowiedzialności społecznej, zmian w produkcji, źródeł pochodzenia zanieczyszczeń, a także oczyszczania ścieków zawierających szkodliwe substancje chemiczne. W rezultacie pojawiły się zmiany w dyrektywie dotyczącej jakości wody przeznaczonej do spożycia wody przez ludzi w grudniu 2020 roku. Wprowadzono mechanizm listy obserwacyjnej, którego celem jest reagowanie na rosnące niepokoje opinii publicznej dotyczące oddziaływania coraz wyższych stężeń farmaceutyków na ludzkie zdrowie.
Jak usunąć farmaceutyki z wody – podsumowanie
Farmaceutyki są obecne w różnych źródłach wody wykorzystywanej przez dzikie zwierzęta oraz jako woda pitna dla ludzi. Najnowsze badania pokazują, że niektóre leki sprzedawane bez recepty, jak również te dostępne wyłącznie z przepisu lekarza mogą szkodzić naturalnym ekosystemom. Co więcej, spożycie przez ludzi wody skażonej farmaceutykami stanowi poważny powód do niepokoju. Należy zdawać sobie sprawę z takiego zagrożenia, ponieważ problem wraz z upływem czasu będzie przybierał na sile. Metody usuwania farmaceutyków z wody są na szczęście łatwo dostępne i można je stosować w warunkach domowych. Zadbaj o zdrowie swojej rodziny sięgając po sprawdzone rozwiązania.
